پایگاه اطلاع رسانی دکتر يوسف وجودي - متخصص زنان، زايمان، نازائي تبریز

ان زندگي ضامن بقاء و سلامت انسان است اما در برخي از دوره هاي آسيب پذير زندگي مانند شيرخواري – كودكي – بلوغ – بارداري و شيردهي از اهميت ويژه اي برخوردار مي‌باشد . 

تغذيه مناسب در دوران حاملگي:  

چهل هفته از آخرين روز دوره قاعدگي زماني است كه زنان به عنوان دوران حاملگي بايستي سپري نمايند . در اين دوران تغييرات مختلفي در سيستم هاي هورموني ايجاد مي‌شود . 

تهوع در سه ماهه اول حاملگي ، مشكلات دستگاه گوارش و يبوست در سه ماهه سوم حاملگي و كمر درد و تورم اندامهاي تحتاني در نتيجه رشد جنين ، تغيير وزن و تغيير پوزيشن عادي علايمي‌هستند كه به علت اين تغييرات هورموني ايجادمي‌شوند . 

رژيم غذايي صحيح قبل از حاملگي و در طول مدت بارداري شامل مصرف مواد غذايي مورد نياز و پرهيز از غذاهاي مضر نقش بسيار مهمي‌را در سلامت مادر در دوران حاملگي و همچنين سلامت نوزاد بعد از زايمان دارد .به عنوان مثال مصرف 4 0/ميلي گرم اسيد فوليك يك ماه قبل از شروع حاملگي و اقدام به آن در پيشگيري از عوارض عصبي در نوزادان در طول28 روز اول دوره حاملگي بسيار موثر است. آنچه مي‌خوريد هم به سلامت شما و هم به سلامت جنين كه در رحم داريد كمك خواهد كرد . 

در حقيقت در تمام دوران بارداري ، شما دو نفر در همه چيز با هم شريك هستيد با هم نفس مي‌كشيد ، با هم غذا مي‌خوريد و با هم مي‌نوشيد پس سعي كنيد از اين فرصت براي ايجاد يك عادت غذايي خوب استفاده نمائيد تا ضمن اجتناب از خستگي و فرسودگي خودتان ، رشد و تكامل مطلوب فرزندتان نيز تامين شود . 

توصيه مي‌شود در برنامه غذايي روزانه خود همه گروههاي غذايي را بگنجانيد چون استفاده از يك گروه ، مواد مغذي مورد نياز شما را تامين نمي‌كند همچنين علاوه بر سه وعده غذاي اصلي ، در فواصل آن يعني حدود ساعت 10 صبح و عصر ، بر حسب اشتهاي خود از برخي مواد غذايي به عنوان ميان وعده استفاده نمائيد . درست است كه در دوران بارداري بايد بيشتر غذا بخوريد ولي به اين معنا نيست كه به اندازه دو نفر بخوريد به ياد داشته باشيد كه شما براي دو نفر غذا مي‌خوريد نه به اندازه دو نفر . 

مواد غذايي و املاح و ويتامين هاي مفيد در حاملگي 

براي سلامتي شما و فرزند شما در طول حاملگي اهميت دارد كه رژيم غذايي متنوع و وسيع نظير سبزيجات و ميوه جات تازه – لبنيات – نان- حبوبات – گوشت استخواني – ماهي – تخم مرغ و آجيل استفاده كنيد . با وجود اين شما بايد غذاي تازه يا تنها غذاي آماده شده و يا ذخيره شده تازه بهداشتي بخوريد . 

* اسيد فوليك به ميزان 400 ميكروگرم در روز بايستي مصرف شود . 

* آهن با تجويز پزشك مصرف مي‌شود چرا كه مصرف بيش از حد آهن باعث كاهش ميزان روي (ZN ) در بدن مي‌گردد . 

* ويتامين B6 به ميزان 10-25 ميلي گرم سه بار در روز ويتامين C به مقدار 25-500 ميلي گرم در روز و ويتامين K به ميزان 5 ميلي گرم در روز باعث درمان تهوع صبحگاه در مادران باردار مي‌گردد . 

ويتامين ها بايستي در سه ماهه اول حاملگي مصرف شوند در سه ماهه آخر بارداري مصرف مقادير كافي از چربي امگا 3 لازم است كه بهترين منبع براي اين نوع چربي ها ماهي و تخم مرغ آب پز غني شده است . 

ميزان نياز به كليسم در حاملگي به حدود دو برابر افزايش پيدا مي‌كند و در رژيم غذايي روزانه بايستي 1500 ميلي گرم در نظر گرفته شود . كليسم همچنين باعث پيشگيري از پراكلاميسي ( افزايش فشار خون حاملگي ) و زايمان زودرس مي‌شود . 

داروهاي مختلف ، سيگار و قهوه زياد ( بيش از 2-3 ليوان در روز ) در طول دوران بارداري بايستي پرهيز شود چرا كه احتمال بروز حالات مختلفي چون تولد نوزاد با وزن كم – سندرم مرگ ناگهاني جنين ، بيش فعالي نوزاد - كندي رشد نوزاد – اختلال عدم توجه نوزاد و مسائل روان را در نوزادان افزايش مي‌دهند . 

 ذكر اين نكته بسيار ضروري است كه استراحت كامل ، كاهش استرس و عدم انجام فعاليت هاي سنگين ورزش در طول دوران حاملگي در سلامت مادران باردار بسيار موثر است .ورزشهاي سنگين به علت انقباض عضلات شكم و پشت با توجه به تغيير پوزيشن مادر باردار باعث ايجاد دردهاي كمري و پشت مي‌شود . 

افزايش وزن در دوران باداري :‌ 

افزايش وزن در دوران بارداري مربوط به رشد جنين و جفت ، افزايش اندازه رحم و حجم خون و نيز ذخيره چربي در بدن مادر است كه درصد بيشتر اين اضافه وزن مربوط به جنين و جفت و ضمائم آن مي‌باشد اگر افزايش وزن مادران باردار متناسب باشد از ميزان تولد نوزادان كم وزن يا Low Brith weight كاسته مي‌شود بنابراين حتي در شرايط نامطلوب اقتصادي اجتماعي در يك جامعه ، مراقبتهاي ويژه بهداشتي همراه با آموزش صحيح در مورد مصرف مواد غذايي قابل دسترس مي‌تواند بسيار ارزنده و نجات بخش باشد . 

ميزان افزايش وزن مطلوب در دوران بارداري براي همه زنان باردار يكسان نيست و بر اساس شاخص توده بدن ( Body mass index=BMI ) مربوط به قبل از بارداري ، محاسبه مي‌شود. 

بنابراين براي زنان لاغر كه BMI كمتر از 8/19 دارند 5/12 تا 18 كيلوگرم و براي زناني كه اضافه وزن دارند  7 تا 5/11 كيلوگرم و براي زنان چاق 6 تا 7 كيلوگرم است.همچنين براي زناني كه بيش از يك جنين در رحم دارند ( دو يا سه قلو ) افزايش وزن بيشتري ، يعني حدود 16 تا 5/20 كيلوگرم پيشنهاد شده است. 

جدول زير مي‌تواند راهنماي خوبي براي مادران باشد. 

شاخص توده بدني مادر BMI ميزان افزايش وزن مطلوب در دوران بارداري 

كمتر از 8/19  ( لاغر )

 18-5\12 کيلوگرم 

26-8\19  ( طبيعي)  16-5\11 كيلوگرم 

29-1\26( اضافه وزن ) 5\11-7  كيلوگرم  

بيشتر از 29 ( چاق ) 

 7-6 كيلوگرم ( حداقل 6 كيلوگرم)  

هميشه سه نكته را در تغذيه به خاطر بسپاريد . تعادل – تنوع – اندازه ( مقدار ) تعادل تغذيه اي به معناي دريافت كافي از مواد مغذي براي تامين انرژي – رشد و ترميم سلول هاست يعني حدود 55% انرژي از مواد قندي حدود 15% از مواد پرئتئين و 30% از چربي تامين مي‌شود. 

با استفاده از همه گروههاي غذايي ( تعادل ) و مصرف انواع مواد غذايي اشاره شده در هر گروه ( تنوع ) همچنين تعداد سهم هاي توصيه شده از مواد غذايي هر گروه ( اندازه ) ، نه تنها مواد مغذي لازم در اختيار بدن مادر و جنين قرار مي‌گيرد، بلكه مادر از فيبر كافي هم بهره مند مي‌گردد. 

نكات مهم در تغذيه دوران بارداري: 

1- مادراني كه به اندازه كافي انرژي دريافت نمي‌كنند در معرض خطر زايمان نوزادان كم وزن و كوتاه قد قرار دارند و موفقيت آنان در تداوم شيردهي كمتر است، همچنين اگر مادران در دوران بارداري افزايش وزن مناسب نداشته باشند رابطه عاطفي بين مادر و شيرخوار در بدو تولد و دو سال اول زندگي با اشكال و به سختي برقرار مي‌شود . 

2- استفاده از منابع داراي ملح روي ( Zn ) ( گروه گوشت ) باعث افزايش وزن زمان تولد نوزاد مي‌شود . 

3- در دوران بارداري به دليل افزايش حجم خون مادر و رشد جنين و جفت نياز به آهن و اسيد فوليك افزايش مي‌يابد، لذا اهميت دريافت اين مكمل‌ها در پيشگيري از كم خوني – ضعف و ناتواني مادر – زايمان زودرس و نقص سيستم عصبي جنين بوده و موجب تكامل و مقاومت سيستم ايمني او مي‌گردد ، لذا از زمان شروع حاملگي از 2 تا 3 ماه قبل از باردار شدن روزانه يك قرص اسيد فوليك و از پايان ماه چهارم تا چهار ماه پس از زايمان روزانه يك عدد قرص آهن مصرف كنند .

براي كاهش عوارض احتمالي آهن مانند يبوست ، اسهال ، درد شكم و تهوع توصيه مي‌شود آن را پس از غذا با شب قبل از خواب ميل نمايند.

4- استفاده از نمك يددار به ميزان لازم در دوران بارداري ، احتمال سقط خود به خود را كاهش داده در هوش ، شنوايي و بينايي نوزاد تاثير گذار خواهد بود .

5- استفاده از ويتامين D براي جذب كلسيم از روده ها ضروري است كه در دوران بارداري با مصرف مكمل هاي حاوي اين ويتامين و يا در معرض نور خورشيد قرار گرفتن تامين مي‌شود .